سرعت پیری جمعیت ایران شدت گرفت

بر اساس آن زنان سالمند تعداد بالاتری نسبت به مردان دارند. این در حالی است که سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با کشور‌هایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد.

از سوی دیگر بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران، کشور ایران در فاصله سال‌های 2020 تا 2040 وارد مرحله سالمندشدن، در فاصله سال‌های 2040 تا 2050 وارد مرحله سالمند شده و در سال 2050 با بیش از 21‌درصد جمعیت سالمند نسبت به‌کل جمعیت وارد مرحله فوق سالمندی یا انفجار سالمندان می‌رسد.
در حال حاضر جمعیت ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌دنبال کاهش مداوم و مستمر باروری و افزایش امید زندگی، تغییرات اساسی و مهمی را در ساختار سنی خود تجربه می‌کند که این تغییرات دارای ملاحظات اقتصادی، اجتماعی مهمی از نظر سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی است. طی دهه اخیر، جمعیت واقع در سنین زیر 15سال‌رو به کاهش است و در مقابل تعداد جمعیت جوان و در سن کار‌ رو به افزایش نهاده است، همچنین سرعت سالخوردگی جمعیت با آهنگی آرام‌ رو به افزایش است، جمعیت‌شناسان از این تغییرات و تحولات ساختار سنی تحت عنوان «گذار سنی» یاد می‌کنند. در حال حاضر جوانی جمعیت (بالای 40‌درصد، جمعیت صفر تا 14سال) که از ویژگی‌های کشورهای در حال توسعه است، در این کشورها در حال کاهش است. در ایران این شاخص در سال 1975 برابر 44‌درصد و از سال 2025 به زیر 20‌درصد کاهش می‌یابد. در مقابل آن جمعیت بالای 65سال در حال افزایش است به‌طوری که در سال 2050 به بالای 20‌درصد می‌رسد. کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان، ژاپن و فرانسه و کشور در حال توسعه کره از سال 2025 بالای 20‌درصد از جمعیت آنها وارد 65سالگی به بالا می‌شوند و این وضعیت برای کشورهای در حال توسعه ایران و ترکیه از سال 2050 و کشور پاکستان در سال 2100 مشاهده می‌شود.
انفجار سالمندی در ایران در چه مقطعی صورت می‌گیرد؟
سالمندی جمعیت سه مرحله دارد؛ مرحله اول مرحله سالمندشدن است، در این مرحله بین هفت تا 14‌درصد از جمعیت جامعه در سنین بالای 60سال قرار دارد، مرحله دوم، مرحله جامعه سالمند شده است، در این مرحله بین 14 تا 21‌درصد جمعیت جامعه در سنین بالای 60سال قرار دارد و مرحله سوم مرحله فوق‌سالمندی است در این مرحله بیش از 21‌درصد از جمعیت در سنین بالای 60سال قرار دارند. بر این اساس برخی از کشورهای توسعه‌یافته مثل آلمان و انگلستان بین سال‌های 1940 تا 1970 در مرحله سالمندشدن قرار داشته‌اند و از سال 1970 تا 2030 وارد مرحله دوم و از سال 2030 به بعد وارد مرحله سوم سالمندی می‌شوند. ورود کشورهای توسعه‌یافته آلمان، انگلستان و فرانسه به مرحله سالمندشدن از سال 1940 و ژاپن از سال 1970 بوده است. این کشورهای توسعه‌یافته به همراه کشور کره‌جنوبی در سال‌های 2010 تا 2030 وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. کشورهای در حال توسعه ایران، ترکیه، مصر و پاکستان از سال 2000 تا 2020 وارد مرحله سالمندشدن شده و از سال 2050 به بعد وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شوند. نکته قابل‌توجه اینکه کشور توسعه‌یافته ژاپن که بعد از دیگر کشورهای توسعه‌یافته وارد مرحله اول سالمندی شده بود، قبل از همه کشورها وارد مرحله فوق سالمندی (انفجار سالمندان) می‌شود.
سرعت بالای سالمندی در ایران
مقایسه سرعت سالمندی در ایران در مقایسه با هشت کشور توسعه‌یافته و درحال توسعه، نشان می‌دهد ایران در میان کشور‌هایی همچون مصر، ترکیه، پاکستان، کره‌جنوبی، انگلستان، فرانسه، ژاپن و آلمان بیشترین سرعت سالمندی را دارد. روند تغییرات شاخص‌های سالخوردگی جمعیت هشت کشور مورد مطالعه از سوی مرکز آمار ایران در فاصله سال‌های 1950 تا 2100 نشان می‌دهد، شاخص کلی سالخوردگی جمعیت (درصد جمعیت 60 ساله و بیشتر نسبت به جمعیت زیر 15سال) طی این دوره حاکی از یک سیر صعودی طی سال‌های 1950-2100 برای کشورهای در حال توسعه ایران، مصر، ترکیه و پاکستان بوده و برای کره‌جنوبی این روند از سال 1950 تا 2050 صعودی بوده و بعد از آن کاهش می‌یابد. این شاخص در کشورهای توسعه‌یافته برای انگلستان و فرانسه از سال 1950 تا 2100 شاهد افزایش ولی برای ژاپن و آلمان این شاخص از سال 1950 تا 2050 افزایش و بعد از سال 2050 تا سال 2100 کاهش داشته است.
زنانه‌شدن سالمندی در ایران
زنانه‌شدن سالخوردگی – یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند – پدیده آمده است که در کشورهای در حال توسعه‌ای مثل ایران و پاکستان مشاهده می‌شود. زنانه‌شدن سالخوردگی یعنی افزایش نسبت زنان نسبت به مردان سالمند. در کشورهایی مثل ایران و پاکستان نسبت جنسی در گروه‌های سنی بالای 60سال از حد متعارف فاصله زیادی ندارد اما در حال حاضر، کشورهای توسعه‌یافته که در مراحل پیشرفته‌تر سالمندی قرار دارند، سالمندی جمعیت به‌شدت زنانه شده است. در کشورهایی مثل کره نسبت جنسی 60ساله به بالا 69 است، این به آن معناست که 70‌درصد جمعیت بالای 60سال را زنان تشکیل می‌دهند. روندهای نسبت‌های جنسی در سنین بالای 60سال نشان می‌دهد به‌طور کلی فرآیند سالخوردگی جمعیت با مساله زنانه‌شدن سالمندی همراه و همسو است. لذا در بحث سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها برای سالمند، توجه به حجم زنان سالمند، نوع نیازهای آنها و مسایل بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی زنان سالمند امری ضروری است. کشور ایران در سال 1950 و 2000،‌ درصد جمعیت 60سال به بالا با اختلافی جزیی برای مردان زیاد بوده است اما در مابقی سال‌ها،‌ درصد جمعیت زنان از مردان بیشتر و نسبت جنسی پایین است.
سناریوهای سازمان ملل برای افزایش جمعیت در ایران
بر اساس پیش‌بینی دفتر جمعیت سازمان ملل بین سال‌های 1385 تا 1430 که منطبق با روند فعلی کاهش نرخ باروری کل در کشور است نشان می‌دهد، جمعیت ایران از تعداد 73‌میلیون‌نفر در سال 1390 به 85‌میلیون‌نفر در سال 1430 افزایش خواهد یافت و در 10سال پایان دوره، رشد منفی جمعیتی را تجربه خواهد کرد. بر اساس سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران از تعداد 75/5 میلیون‌نفر در سال 1390 به 105‌میلیون‌نفر در سال 1430 افزایش خواهد یافت و در پنج سال پایان دوره رشد جمعیت نزدیک به صفر را تجربه خواهد کرد. نهایتا اینکه بر اساس سناریوی حد بالای سازمان ملل، جمعیت ایران از تعداد 77/3‌میلیون‌نفر در سال 1390 به حدود 128میلیون‌نفر در سال 1430 افزایش خواهد یافت. در پایان دوره، رشد 0/89درصد جمعیتی را تجربه خواهد کرد. یکی از استنتاج‌هایی که می‌توان از نتایج تحقیق فوق گرفت این است که اگر سیاست‌های تشویقی موالید بدون توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای انجام پذیرد، رشد جمعیت استان‌های کمتر توسعه‌یافته از جمله سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و استان‌هایی از این دست افزایش خواهد یافت.

چند سالی است که مسوولان از ضرورت افزایش جمعیت کشور خبر می‌دهند؛ نگرانی‌هایی که با آغاز آهنگ افزایش جمعیت سالمندان در کشور روزبه‌روز جدی‌تر می‌شود و کمتر تصویری از جامعه ایران در روزهایی که سالمندان سهم بالاتری از جمعیت دارند، وجود دارد. بر اساس یک بررسی صورت‌گرفته در مرکز آمار ایران و مقایسه جمعیت ایران با هشت‌کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه، ایران در سال 3/8‌درصد از جمعیتش را سالمندان تشکیل می‌دهند که پس از آن به ترتیب در سال 2050، 2075 و 2100 این‌ درصد به 23‌درصد، 30‌درصد و 28‌درصد افزایش پیدا می‌کند.

همچنین نکته نگران‌کننده دیگر در جامعه ایران زنانه‌شدن سالمندی در کشور است که کارشناسان جمعیت‌شناسی کشور پیش‌بینی کردند ایران تا 50سال آینده با انفجار سالمندی و زنانه‌شدن سالمندی در کشور مواجه می‌شود. زنانه‌شدن سالمندی نسبتی است که .